جاده باستانی یزد - اصفهان!!!




دکتر علیرضا آیت اللهی "نویسنده و پژوهشگر :شبکه خبر صدا و سیما خبری داشت به این مضمون که مسیر باستانی یزد - اصفهان به ثبت ملی رسیده است ٫ و در سایت منشاء خبر نوشته بود که : مسیر مزبور « از اصفهان شروع شده و از محدوده بخش بن رود اصفهان عبور و در محدوده باتلاق گاوخونی وارد منطقه ندوشن استان می شود و با عبور از این منطقه به شهر یزد می رسد ».

مبارک است و مسلما" جای تقدیر و تشکر دارد . به قول استادان جهانی سیستم های اطلاع رسانی و مطبوعات ٬ پشت هر خبری ممکن است یک هفته ٬ یک ماه ٬ یک سال ٬ یا دهها سال کار و تلاش و به اصطلاح امروزی « همت مضاعف » نهفته باشد . خسته نباشند .

ولي ٬ اگر اجازه بفرمایند ٬ دو اظهار نظر :





و اما جاده باستاني يزد - اصفهان وجود داشته است ٫ و هنوز هم بخش غالب جاده يزد به اصفهان بر همان جاده باستاني مطابقت مي نمايد .

آنطور كه مك ايودي و نويسندگان بورداس نقشه داده اند ٬ آريائي ها و مشخصا" كياني ها و به صورتي بازهم مشخص تر مادها و ساگارتي ها ٬ در حوالي دو هزار و پانصد سال قبل از ميلاد يعني چيزي قريب ۴۷۰۰ سال قبل به ايران آمده اند و مشخص است كه وقتي قومي اينچنين كثير به محل غريبي مهاجرت مي كند ٬ با احتمال بازگشت به مبداء خود ٬ راهي مي يابد يا مي سازد و لااقل نشانه گذاري مي كند . راه خراسان به فارس در ناحيه يزد ، از طريق بردسكن - عشق آباد - كوه شتري - كوه خونزا - يزد - ابركوه - و... احتمالا" همان راه اصلي مهاجرت آريائي هاي كياني - ماد و شاید ساگارتي به ايران است و به اين ترتيب مادها ابتدا به منطقه توس - يزد و اصفهان رفته اند و گروهي در اين بخش باقي مانده اند كه ماد شرقي ناميده مي شوند و بقيه كه بعدا" ماد غربي ناميده شده اند به همدان و اطراف آن رفته اولين پادشاهي مستقل ايران را تشكيل داده اند . آيا راه اصلي يا لااقل يكي از بزرگترين راههاي اصلي ايران در دوران باستان و آنهم در حدود ۴۷۰۰ سال قبل همين راه يزد به اصفهان نيست ؟

جاده كنوني يزد به اصفهان به شواهد و قرائني متعدد به جاي آن كه جاده اي مالرو و ايلرو و منحصر به كوچ ٬ از جمله كوج هاي فصلي ييلاق - قشلاق ٬ باشد قاعدتا" جاده اي ابتدا سوق الجيشي و آنگاه بازرگاني بوده است ٫ و تشكل و تكامل اين نقش مي تواند به ۵۰۰۰ سال قبل باز گردد . فراموش نكنيم كه آريائي ها براي سكونتگاه هاي جديد خود در فلات ايران مناطق آبادتر و داراي امكاناتي قبلي را در نظر مي گرفته اند كه قاعدتا" توس - يزد و اصفهان از آنجمله اند و ساكنانشان كه لابد سابقه چند هزار سال زندگي در آنجا را داشته اند به كوهها يا مناطقي دور دست تر متواري شده اند و چه بسا ساگارتياني كه از ميمند تا كرمان و يزد حكومت مي كرده اند از همان ايرانيان قبل از آريائي يا مختلط و متحد با آنها بوده باشند .

ساگارتيان يا هرگروه ديگري از ساكنان منطقه كرمان - يزد - اصفهان قبل از ورود آريائي ها فاقد تمدن نبوده اند ٬ و چه بسا قدرتي كم تر اما تمدني فراتر از آريائيهاي غالب داشته اند و همين فرض است كه بر اهميت جاده كرمان - يزد اصفهان به عنوان جاده ادويه مي افزايد .

مورخين اروپائي جاده ادويه پنجهزار سال قبل از اين را از هند به درياي بلوچستان - خليج فارس - بصره - كوفه - حلب - اروپا ترسيم كرده اند كه اين امر احتمالا" به دليل ذهنيتي است كه آنان از خطرناك تر بودن راههاي كويري نسبت به راههاي دريائي داشته اند ٫ حال آنكه اين راه دريائي نه تنها در مقاطعي از تاريخ ، بلكه اصولا" دشوارتر و خطرناك تر از راههاي زميني منطقه مي نمايد و همين كه حدود ۲۴۰۰ سال قبل از اين اسكندر از اين راه به ايران باز گشته است ٬ كه اين خود كاملا" مسلم نيست ٬ چگونه مي توان گفت كه تجار هندي نيز نا مجهز به سپاه و با كم ترين امكانات از راههاي دريائي براي صادرات اجناس خود استفاده مي كرده اند ؟

به ضرس قاطع جاده اصلي ادويه هند به خاور نزديك - شمال آفريقا و جنوب غربي اروپا از كرمان - يزد - اصفهان - همدان - حلب مي گذشته است و بعدها اين مسير حمل ادويه به ايفاي نقش جاده چين - مرو - طبس - يزد - اصفهان - همدان - حلب به عنوان جاده اي فرعي در مجموعه جاده ابريشم ٬ كه بخش اصلي آن معمولا" از چين - مرو - ري - همدان حلب .... بوده است نیز پرداخته است . اما اوج رونق جاده باستاني يزد - اصفهان را شايد بتوان به زمان حكومت ساگارتيان در اين منطقه نسبت داد .

از نظر نژادي - تاريخي ٬ يزدي هاي ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ سال قبل مختلطي بوده اند از بازماندگان خاندان كياني در شمال و شرق ناحيه كنوني يزد ٬ گروه هائي از ماد ها ياهمان مادهاي شرقي در غرب يزد ٬ گروههائي بسيار كوچك تر از پارس ها در كوههاي جنوب غربي و جنوب ٬ و ساگارتيان كه گويا بيشتر متمركز در كوههاي جنوب غربي يزد كنوني بوده ضمنا" حكومت ناحيه را نيز در دست داشته اند .

آنچه اين چهار گروه را به هم مي پيوسته است قاعدتا" منافعي طبيعي است که در مقابل لشکر کشی های بالقوه یا بالفعل پارسیان به خطر می افتاده است و از اینجا است که به احتمال قریب به یقین اتحاد این اقوام تحت رهبری سردار - پادشاهی بنام وهی یزداته می رسیم . وهی یزداته ( ۱ ) که حامی بزرگ کشاورزان و به تعبیر امروزی اقشار آسیب پذیر جامعه به شمار می رفته است وچون بسیاری دیگر از بزرگان آن روز ٬ داریوش را غاصب سلطنت می دانسته است به مخالفت با وی برخاسته است و نظر اکثریت بزرگان کشور را نیز به خود جلب نموده است . اما نهایتا" در تابستان ۵۳۱ قبل از میلاد از لشگر داریوش شکست خورد ه به هزیمت رفته است .

به این ترتیب حدود ۲۶۰۰ سال قبل ٬ ناحیه یزد محل زندگی و ییلاق و قشلاق گروه هائی متفاوت و به خصوص منطقه ای سوق الجیشی بوده است که دو شاهراه اصلی داشته است : شاهراهی شمالی - جنوبی که همین جاده کنونی طبس به ابرقو باشد ٬ و به جا و به موقع خود خواهیم گفت که احتمالا" ده هزار سال یا بیش از آن قدمت دارد ٫ و جاده ای شرقی - غربی که همین جاده میمند و انار و زرند به یزد و اردکان و عقدا تا اصفهان باشد و قدمتش لااقل به سه هزار سال می رسد .

مسیر جاده یزد به اصفهان ٬ به خصوص در حوالی شهر یزد اندک تفاوت هائی یافته است که که از آنجمله به نظر می رسد محل قدیم ترین جاده در جنوب جنگل و شمال دریاچه یا مرداب ٬ تقریبا" در شمال شهر کنونی یزد و احتمالا" همین کوچه کنونی مسجد چهل محراب بوده باشد . این جاده در غرب شهر یزد به اردکان می رسد که اصولا" لفظی از زبان مادها است و بعدا" به عقدا که از نظر زبان شناسی تاریخی باز هم قدیم تر می نماید و ....

مسلما" نویسنده از تذکرات باستان شناسان ٬ تاریخدانان ٬ و سایر صاحبنظران استقبال نموده صرفنظر از این که چه نظری داشته باشند ٬ همین که نظر خود را ارائه می فرمایند کمال تشکر را دارد .

( ۱ ) درباره وهی یزداته نیز نگاه کنید به مقاله تفصیلی سخنرانی نگارنده در : علیرضا آیت اللهی . « میمند ٬ شهر موزه جهان » در « مجموعه مقالات همایش میمند ماهان انار ». نشر مرکز کرمان شناسی . ۱۳۸۷ ۱ - در ایران کنونی لفظ باستانی را موقعی به کار میبریم که مربوط به تاریخ و باستان شناسی دوران قبل از اسلام باشد و در محافل علمی جهانی نیز بنا به قواعد متداول علم تاریخ به « آنتیکیتی » ترجمه شود . ۲ - لفظ « مسیر » نیز موقعی به کار برده می شود که جاده مشخص و ممتدی نیافته باشند . حال آنکه اگر جاده یا لااقل بخشی از آن مشهود نباشد مورد مطالعه باستان شناسي ٬ كه اصولا" مبتني بر ابژه ها يا عيني ها است ٬ قرار نمي گيرد . ما امروز و در ادبيات باستان شناسي جاده ها حتي به جاده هاي مالرو و فراتر از آن جاده هاي بز رو اشاره مي كنيم .
  • نویسنده : یزد فردا
  • منبع خبر : خبرگزاری فردا